Λόγια Παιδείας

Του Χρίστου Γεωργούση

Σχολείο και αλλοτρίωση

Το βιβλίο του Ιβάν Ίλλιτς "Κοινωνία χωρίς σχολεία" ήρθε σε μια εποχή που η γεννιά μας μετά τη χούντα πήγαινε στα σχολεία να διδάξει. Δεν ήταν δυνατόν αυτομάτως να αφομοιωθεί μαι τέτοια βαθύτατη σκέψη και δεν ήταν εύκολο να χαράξεις δρόμο μέσα στην ελληνική πραγματικότητα, όπου ο συγκενρωτισμός στην εκπαίδευση είναι απίστευτα ισχυρός και για να χτυπήσεις το κουδούνι στο διάλειμμα πρέπει να πάρεις άδεια απ' τον υπουργό Παιδείας! Οι περισσότεροι από μας μπόρεσαν να τάξουν ένα σκοπό μέσα στις δυσκολίες του συστήματος. Να πορευτούμε έτσι ώστε να διασταλούν τα όρια ελευθερίας. Να μεγαλώσει η διάμετρος του κύκλου. Δεν φαίνεται να καταφέραμε και πολλά πράγματα καθώς συνεχίζονται τα ίδια αδιέξοδα στην εκπαίδευση και οι υπουργοί, όσο σπουδαίοι και να είναι, καταπιάνονται πάντα με τις εξετάσεις και τα συναφή, έχοντας υποβαθμίσει τα σχολεία σε εξεταστικά κέντρα. Θα αρκεστώ σ' αυτά και θα παραθέσω λίγα απ' την κριτική αυτού του σπουδαίου βιβλίου επανερχόμενος σε άλλες αναρτήσεις. Το κείμενο απ' το οποίο θ' αντογράψω αυτά τα λίγα δεν ξέρω ποιος το έγραψε, δεν είχε υπογραφή, το βρήκα όμως καίριο. Πάμε:

"Δεν είναι δυνατόν να επιχειρήσουμε μεταρρύθμιση στην εκπαίδευση, εκτός αν αντιληφθούμε ότι ούτε η μάθηση ούτε η κοινωνική ισότητα προωθούνται απ' το τυπικό του σχολικού συστήματος. Ούτε η μάθηση ούτε η δικαιοσύνη ευνοούνται από την εκαπίδευση εφόσον οι εκπαιδευτικοί επιμένουν να συνδέουν τη διδασκαλία με τα διπλώματα. Μέσα στην εκαπίδευση συγχωνεύονται και η μάθηση και η κατανομή των κοινωνικών ρόλων. Αλλά μάθηση σημαίνει καινούρια γνώση ή ικανότητα, ενώ η κοινωνική προαγωγή εξερτάται από γνώμες που άλλοι έχουν σχηματίσει. Η επιλογή ενός ρόλου ή κατηγορίας μέσα στο σύστημα της αγοράς εργασίας εξαρτάται όλο και περισσότερο από το μακροχρόνιο της εκπαίδευσης και μόνον.
Η δύναμη του σχολείου να διαχωρίζει την κοινωνική πραγματικότητα δεν έχει όρια. Η εκπαίδευση χωρίζεται από τον κόσμο και ο κόσμος από την εκπαίδευση.
Το σχολείο κάνει την αλλοτρίωση προπαρασκευαστικό στάδιο για τη ζωή, αφαιρώντας έτσι το πραγματικό στοιχείο από την παιδεία και το δημιουργικό στοιχείο από την εργασία. Προετοιμάζει για την αλλοτριωτική θεσμοποίηση της ζωής διδάσκοντας την αναγκαιότητα της διδασκαλίας. Όταν οι άνθρωποι μάθουν το μάθημα αυτό, χάνουν κάθε κίνητρο για ανεξάρτητη ανάπτυξη. Έτσι η αλλοτρίωση της σύγχρονης κοινωνίας με την παιδαγωγική έννοια είναι χειρότερη από την οικονομική αλλοτρίωση".