Ομοιοπαθητική: Η Αναγέννηση του Ιπποκρατισμού στην Ιατρική

Του ιατρού Πάνου Κατσακιώρη 
 

To ότι οι αρχαίοι ημών πρόγονοι κατείχαν υψηλότατες γνώσεις επί παντός επιστητού, είναι αποκάλυψη κάθε ενασχολούμενού με τα έργα και τις ημέρες τους. Παρ' ότι τα όσα έχουν φτάσει σε μας μετά από τόσες καταστροφές, αποκρύψεις και ταλαιπωρίες είναι πενιχρά σε σχέση με τον όγκο όλου του έργου των, αφήνοντας "κενά", ουδόλως αφαιρούν τι από την ουσία και το μέγεθος της γνώσης τους. Αντιθέτως μας ωθούν στην περαιτέρω διερεύνηση και αποσαφήνιση εννοιών και γεγονότων, ιδιαιτέρου χρήσιμων για το παρόν και το μέλλον της ανθρωπότητας.

Το να αποπειραθεί κανείς να συνθέσει και να σχολιάσει σε ένα άρθρο τον Λόγο και τα Έργα του Ιπποκράτη και τη σχέση του με την Ομοιοπαθητική ιατρική, ομολογώ ότι είναι πολύ δύσκολο έως παρακινδυνευμένο, θα χρειαζόταν πιθανώς ένα όχι ευκαταφρόνητο σε αριθμό σελίδων βιβλίο για να τα προσεγγίσει κανείς αναλυτικά. Ωστόσο θα επιχειρήσω εν περίληψη αυτό το πόνημα, από προσωπική ανάγκη έκφρασης, αλλά και σαν απαρχή διαλόγου και προβληματισμού στην προσπάθεια προσέγγισης της αλήθειας γενικά, και της πραγματικής ιστορίας της ιατρικής ειδικότερα.

Δεν θα επιχειρήσω να αναφερθώ αναλυτικά στη προσωπικότητα και το έργο του μεγάλου αυτού ιατρού και φιλόσοφου, πατέρα της ιατρικής, θεωρώντας ότι θα καταστρατηγηθεί ο πολύτιμος παρόν έντυπος χώρος ή εν πάση περιπτώσει υποθέτοντας ότι είναι σχετικώς γνωστά. Επιγραμματικά μόνο να σημειώσω και να επισημάνω την πρώτη γνωστή προσπάθεια επιστημονικοποίησης της Ιατρικής τέχνης, απορρίπτοντας δεισιδαιμονίες και δογματισμούς και την υψηλή αίσθηση ευθύνης και ηθικής που διαφαίνεται παντού και όχι μόνον στον "γνωστό" "Όρκο".

Από τις εναπομείναντες γραπτές αναφορές που συμπεριλαμβάνει το Corpus Hippocraticum, (δηλαδή της Ιατρικής σχολής της Κω και της Κνίδου, δεδομένου ότι δεν μπορούμε να ισχυριστούμε με βεβαιότητα ότι ο ίδιος ο Ιπποκράτης ιδιοχείρως έγραψε κάποιο βιβλίο) και ιδιαιτέρως της σχολής της Κω όπου το πρόσωπο και το πνεύμα του Ιπποκράτη κυριαρχεί, διαβλέπετε καθαρά ο ολιστικός προσανατολισμός στην αντιμετώπιση του ασθενούς, τόσο διαγνωστικά όσο και θεραπευτικά.

Διαγνωστικά, η παρατήρηση, η επισκόπηση, η ακρόαση, η ψηλάφηση, το ιστορικό, η διατροφή, ο τρόπος ζωής, κλπ, και η ταξινόμηση και η ερμηνεία των διαταραχών, αποβλέπουν στη σύνθεση της εξατομικευμέvης παθολογικής εικόνας - ιδιοσυγκρασίας (ιδιοσυστασίας κατά τον Ιπποκράτη) του ασθενούς σαν σύστημα όλον πάσχον. Είναι "... αδύνατον να κατανοήσουμε τη φύση του σώματος χωρίς να κατανοήσουμε τη φύση του όλου" και " ...και αύ το την κεφαλήν οίεσθαι αν ποτέ θεραπεύσαι αυτήν εφ'εαυτής άνευ όλου του σώματος πολλήν άνοιαν είναι" αναφέρει ο Πλάτων στον "Φαίδωνα" και στον "Χαρμίδη" αντίστοιχα, καταδεικνύοντας την Ιπποκρατική ιατρική αντίληψη της εποχής του. Αλλά και ο ίδιος ο Ιπποκρατικός συγγραφέας στο "Προγνωστικόν" δεν επικεντρώνεται στα επιμέρους άρρωστα όργανα ή σημεία αλλά στο πως αντιδρά ολόκληρος ο οργανισμός σαν σύνολο : "...ου γαρ του όλου σώματος σημείον, αλλ' αυτής καθ'εωυτήν...".

Και αυτό είναι το πρώτο κοινό σημείο-άποψη, φιλοσοφία και πρακτική- ή αλλιώς η "προίκα"- της Ομοιοπαθητικής με την ιατρική Ιπποκρατική σκέψη και πράξη: Ολιστική, σφαιρική θεώρηση-αντίληψη. Θεραπευτικά, οι Ιπποκρατικοί χρησιμοποιούσαν δύο μεθόδους: τα ενάντια και τα όμοια. Επικρατεί η εντύπωση ότι οι Ιπποκρατικοί χρησιμοποιούσαν μόνον τα ενάντια και απόγονος είναι η σημερινή, η επίσημη, προς το παρόν τουλάχιστον, ιατρική πρακτική. Αυτό δεν είναι απολύτως αληθές.

Ως προς το ότι οι Ιπποκρατικοί δεν χρησιμοποιούσαν τα όμοια, σαφώς δεν είναι αληθές και αυτό καταδεικνύεται από τις σχετικές γραπτές αναφορές τους. Ως προς το ότι η σημερινή συμβατική ιατρική είναι πραγματικά εναντιοπαθητική, διατηρώ τις επιφυλάξεις μου, θεωρώντας ότι είναι μόνο σε κάποιο βαθμό, Το θέμα μας εδώ βέβαια είναι η Ομοιοπαθητική και όχι η Εναντιοπαθητική, η οποία βεβαίως και χρήσιμη και αναγκαία είναι, σαν διαδικασία απομάκρυνσης του βλαπτικού παράγοντα μη συγκρουόμενη με το έργο της φύσης, του οργανισμού, αλλά υποβοηθώντας το. (Ευελπιστώ να αναφερθώ σ' αυτό το θέμα κάποια άλλη στιγμή. Προς το παρόν ας προβληματιστούμε με το τί σχέση μπορεί να έχει η σημερινή ιατρική με το πνεύμα του Ιπποκράτη και του αρχαίου ειρηνικού πολιτισμού, τόσο από επιστημονικής άποψης (διάγνωση και θεραπεία), όσο και ηθικής, όπως άλλωστε το ίδιο ας επιδιώξουμε να κάνουμε και για την Ομοιοπαθητική).

"...Δια τα όμοια νούσος γίνεται, και διά τα όμοια προσφερόμενα εκ νοσεύντων υγιαίνονται..." ("Περί Τόπων των κατά άνθρωπον" κεφ.42, εκδ.Κάκτος)

".. .Η κάθε αρρώστια έχει τη δική της φύση και τη δική της δύναμη, και απέναντι σε καμμία δεν μένουμε αμήχανοι και ανίκανοι να βρούμε μία διέξοδο. Τις πιο πολλές αρρώστιες τις γιατρεύει εκείνο ακριβώς που τις γεννά..." ("Περί ιερής Νούσου" κεφ.21, εκδ. Παρατηρητής)

"... Αλλος τρόπος είναι τούτος : Η ασθένεια προκαλείται από τα όμοια και θεραπεύεται με τη χορήγηση των ομοίων. Για παράδειγμα το ίδιο πράγμα προκαλεί τη στραγγουρία όταν δεν υπάρχει και τη θεραπεύει όταν υπάρχει. Και ο βήχας το ίδιο, όπως και η στραγγουρία, από τα ίδια πράγματα δημιουργείται και θεραπεύεται. Αλλος τρόπος είναι τούτος :

Ο πυρετός που προκαλείται από το φλέγμα, άλλοτε δημιουργείται και θεραπεύεται από τα ίδια πράγματα και άλλοτε θεραπεύεται από τα αντίθετα αυτών που τον προκάλεσαν. Γιατί αν κάποιος θέλει να λούσει τον άρρωστο τούτο με ζεστό νερό και να του δώσει πολλά ποτά, τον θεραπεύει προκαλώντας συσσώρευση φλέγματος, γιατί ο πυρετός σταματά όχαν δίνονται εκείνα που προκαλούν συσσώρευση φλέγματος. Αν πάλι κάποιος θέλει να του δώσει καθαρτικό και εμετικό, με τον ίδιο τρόπο ο πυρετός πέφτει από εκείνα που τον δημιουργούν και δημιουργείται από εκείνα που τον ρίχνουν. Επίσης, αν κάποιος δώσει σε άνθρωπο που κάνει εμετό πολύ νερό, θα φύγει με τον εμετό εκείνο που τον προκαλεί. Έτσι ο εμετός σταματά από τον ίδιο τον εμετό. Για να τον σταματήσει κανείς με άλλο τρόπο, μπορεί να κάνει να αποβληθεί με τις κενώσεις μέρος από εκείνο που όσο είναι μέσα στο σώμα προκαλεί τον εμετό. Και με τους δύο τούτους τρόπους που είναι αντίθετοι μεταξύ τους ο άρρωστος γίνεται καλά. Και αν έτσι γινόταν σε όλες τις περιπτώσεις, τούτο θα μπορούσε να ισχύει γενικά, ότι άλλα πρέπει να τα θεραπεύει κανείε με τα αντίθετα τους ανάλογα με τη φύση τους και την αιτία τους και άλλα πρέπει να τα θεραπεύει με τα όμοια τους ανάλογα με τη φύση τους και την αιτία τους" ("Περί τόπων των κατά άνθρωπον", κεφ.42, εκδ. Κάκτος)

Ανάλογες απόψεις και αναφορές περί της θεραπείας με τα όμοια, θα βρούμε και στους Εμπεδοκλή, Ατομικούς, Παρμενίδη, Λεύκιππο (από Θεόφραστο και Αριστοτέλη), Πλάτωνα, κλπ και στους "νεότερους" Γαληνό, Παράκελσο, Πατέρες της Χριστιανικής εκκλησίας (Αβάς Δωρόθεος, Αγιος Μάξιμος, Οσιος Νικόδημος ο Αγιορείτης κλπ), σε άλλους πολλούς λιγότερο γνωστούς, καθώς και στην λαϊκή ιατρική παράδοση.

Τα παραπάνω αποσπάσματα, μπορεί βεβαίως να μην έχουν διατυπωμένη την ισχύ Νόμου έτσι όπως παρουσιάζονται αποσπασματικά, ωστόσο τίποτα δεν υπολείπεται σε κύρος και αξία. Η διατύπωση, η απόδειξη και η ισχύς ως Φυσικού Νόμου (Νόμος των Ομοίων), θα έρθει πολύ αργότερα τον 18ο μΧ αιώνα, με τον Πατέρα της Ομοιοπαθητικής, γερμανό ιατρό Samuel Christian Hahnemann.

Ποιος ήταν ο S.C.Hahnemann και τι είναι Ομοιοπαθητική Ιατρική;

Ο S.Hahnemann γεννήθηκε το 1755 στη Meissen της Σαξονίας. 
Από πολύ μικρός είχε έφεση στη μάθηση και σε ηλικία 12 ετών ο καθηγητής του, του εμπιστευόταν μαθητές να τους διδάξει τις βασικές αρχές της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσας ! Αργότερα εντρύφησε στη χημεία και τα συγγράμματα του εθεωρούντο πρωτοποριακά. 
Η γερμανική αυτοκρατορία τον διάλεξε να τυποποιήσει την Γερμανική Φαρμακοποιία και αργότερα εκλέγεται μέλος της Ακαδημίας Επιστημών της Μαγεντίας, ενώ το 1779, σε ηλικία 24 ετών, παίρνει και το δίπλωμα της Ιατρικής από το Πανεπιστήμιο της Erlangen της Βαυαρίας. Οι έπαινοι και η αναγνώριση όλο και αυξάνονταν έως ότου παρουσιάζει την "νέα" "θεωρία" του και ανατρέπει τα καθιερωμένα. Και το όνομα αυτής ελληνικότατο: Ομοιοπαθητική (όμοιο πάθος).

Η ηθική του και το υψηλό αίσθημα ευθύνης του υπαγορεύουν να εγκαταλείψει την εφαρμογή της τότε συμβατικής ιατρικής και επιβιώνει μεταφράζοντας στα γερμανικά κείμενα από Ελληνικά και Αγγλικά (ενώ ήδη κατέχει και την Λατινική, Αραβική και Γαλλική γλώσσα), πειραματίζεται στον εαυτό του με ουσίες που ήδη χρησιμοποιούντο στην τότε ιατρική πρακτική (κινίνο, μπελαντόνα κλπ) και ανακοινώνει συνεχώς τις μελέτες του. Το 1810 εκδίδει το "Όργανον της Θεραπευτικής Τέχνης" όπου το Ιπποκρατικό του πνεύμα διαφαίνεται με το "... ύψιστο ιδανικό της θεραπείας είναι η ταχεία, ήπια και μόνιμη αποκατάσταση της υγείας σε όλη της την έκταση, με το συντομότερο, ασφαλέστερο και αβλαβέστερο τρόπο..." και η θεραπεία γίνεται με τη χορήγηση των ομοίων: "similia similibus curendur" (τα όμοια θεραπεύονται με τα όμοια) και που αποτελεί την λεκτική έκφραση του Νόμου των Ομοίων. Οι Ιπποκρατικές αναφορές περί ολιστικής αντιμετώπισης και ομοιοπαθητικής θεραπείας θα πάρουν τώρα σάρκα και οστά με την μορφή και την ισχύ του Νόμου.

Πώς εξηγείται το "similia similibus curendur", τι λέει ο Νόμος των Ομοίων και γιατί είναι Φυσικός Νόμος;

"Χορηγώντας μια φυσική ουσία σε υπερβολή σε έναν υγιή οργανισμό, δηλητηριάζεται. Δημιουργείται έτσι μια παθολογική ψυχοσωματική εικόνα. Η ίδια φυσική ουσία αν χορηγηθεί σε ελαχιστότατη δόση σε έναν ασθενή με την ίδια παθολογική ψυχοσωματική εικόνα, θα τον θεραπεύσει". Αυτό δεν είναι εικασία, θεωρία, αξίωμα ή δόγμα. Είναι Απόδειξη, Νόμος της Φύσης, όσο οι άλλοι φυσικοί νόμοι όπως της Βαρύτητας, της Δράσης - Αντίδρασης κλπ. Αυτοί οι πειραματισμοί - αποδείξεις ουσιών - φαρμάκων έγιναν πρώτα από τον Hahnemann και ακολούθησαν κι άλλοι κατόπιν θαρραλέοι ιατροί στα 200 περίπου επόμενα χρόνια, για να καταλήξουμε σήμερα να έχουμε την Ομοιοπαθητική Φαρμακολογία (Materia Medica) που αποτελείται πάνω από 3500 φάρμακα - αποδεδειγμένες φυσικές ουσίες.

Ένα ομοιοπαθητικό φάρμακο είναι περισσότερο δραστικό, όσο το δυνατόν ελαχίστη ουσία περιέχει. Γι' αυτό το λόγο, τα ομοιοπαθητικά φάρμακα είναι φυσικές ουσίες υπεραραιωμένες και δυναμοποιημένες (υπόκεινται σε διαδοχικές αραιώσεις και κρούσεις : είναι διαλύματα 1 επί 100 εις την -30, - 200, -1000, -10000, -50000, κλπ). Φυσικά, ασφαλή, χωρίς παρενέργειες, αποτελεσματικά.

Ένα άλλο σημείο σχέσης της Ιπποκρατικής σκέψης και της Ομοιοπαθητικής είναι η γνωστή κατάταξη των βασικών-πρωτογενών τύπων των ανθρώπων. Κατά τον Ιπποκράτη ανάλογα της ιδιοσυστασίας, των χυμών του, σε : αιματώδη, φλεγματικό, χολερικό (μαύρη και κίτρινη χολή).

Κατά τον Hahnemann ανάλογα μιας βασικής, αρχέτυπης, βαθιάς ιδιοσυγκρασίας-μιάσματος, σε: ψωρικό, συκωτικό και συφιλιδικό (αργότερα προστέθηκε από άλλους ομοιοπαθητικούς και ο φυματινικός τύπος μίασμα). Όποιος κατέχει αυτές τις έννοιες, μπορεί άνετα να αναγνωρίσει την πλήρη αντιστοιχία. [Σημειωτέον, ο ελληνικός όρος "μίασμα" έχει δοθεί από τον Hahnemann].

Η Ομοιοπαθητική θεωρεί τον άνθρωπο αναπόσπαστο κομμάτι της φύσης, άμεσα επηρεαζόμενο και εξαρτώμενο από τους vόμoυs της. Αυτή είναι και η πρωτογενής αρχή βάσει της οποίας εξετάζει το πάσχον όν. Από τη φύση αντλεί και αποδεικνύει τους νόμους και τις αρχές. Από τη φύση αντλεί και δημιουργεί το θεραπευτικό της οπλοστάσιο. "Φυσις νούσων ιητρός" (Ιπποκράτης). Και μάλιστα με τέτοιο οικονομικό τρόπο, ώστε, π.χ. ένα φυτό, να αποδίδει έως εκατοντάδες χιλιάδες δόσεις ομοιοπαθητικού φαρμάκου.

Η Ομοιοπαθητική αντιμετώπιση των ασθενειών, δεν επικεντρώνεται μόνον στα συμπτώματα διότι δεν τα θεωρεί ασθένεια αυτά καθ' αυτά, αλλά απόδειξη της ύπαρξής της. Εξετάζει την βαθύτερη αιτία της προέλευσής των, εμβαθύνει και διερευνά τους λόγους που επέβαλαν την εμφάνιση τους, την αιτία της διαφοροποίησης από την προηγούμενη κατάσταση ισορροπίας, την αιτία της ασθενείας. Ανιχνεύει και αναλύει την ιδιοσυγκρασία του ασθενή, δηλαδή το σύνολο και την τροποποίηση των ψυχοδιανοητικών και σωματικών ιδιοτήτων και χαρακτηριστικών του κάτω από την επίδραση οποιουδήποτε νοσογόνου παράγοντα (μικροοργανισμοί, περιβαλλοντική μόλυνση, συγκινησιακή καταπόνηση, κληρονομικότητα, διατροφή, έξεις, φάρμακα, κατάσταση αμυντικού μηχανισμού, αντιδραστική ικανότητα, χαράκτηρας κλπ). Αυτό που λέμε νόσος, είναι στη πραγματικότητα το αποτέλεσμα της διαταραχής της φυσικής ισορροπίας, της ασθένειας. Εκ τούτων, συνάγεται ότι η ομοιοπαθητική αντιμετωπίζει τον ασθενή ως σύνολο όλον πάσχον και όχι την ασθένεια.

Η Ομοιοπαθητική ιατρική, είναι πραγματικά, η σημερινή Αναγέννηση του Ιπποκρατικού πνεύματος: Φυσική, Φυσιοκεντρική, Ολιστική, Εξατομικευμένη προσέγγιση, διάγνωση και θεραπεία. Ένα ολοκληρωμένο ιατρικό σύστημα, με νόμους και αρχές, αντάξιο τέκνο του Αρχαίου Ελληνικού Πνεύματος As την επανανακαλύψουμε. Ας της αναγνωρίσουμε το βάρος της επιστημονικής και ιστορικής αξίας της. Ας την προστατεύσουμε. Για λόγους παγκόσμιας ανάγκης: Υγείας, Οικολογίας, Οικονομίας, Πολιτισμού και Ελληνισμού.

Πηγή: Ε.Ε.Ο.Ι. (Ελληνική Εταιρεία Ομοιοπαθητικής Ιατρικής).