"Σε κάθε τάξη υπάρχουν επιθετικά παιδιά"

Η επιθετικότητα είναι ένα πρόβλημα που μπορεί να αντιμετωπιστεί με τους κατάλληλους χειρισμούς είτε το παιδί είναι θύμα είτε θύτης.  Το πώς μας εξηγεί η ψυχολόγος – παιδοψυχολόγος και συγγραφέας Αλεξάνδρα Καππάτου    (www.akappatou.gr)

Πολλές φορές βλέπουμε ότι ακόμα κι ένα παιδάκι δύο - τριών χρόνων μπορεί να σηκώσει το χέρι να χτυπήσει, να κλωτσήσει, να τσιμπήσει ή να δαγκώσει… Η επιθετικότητα υπάρχει σε όλα τα παιδιά;

Πράγματι υπάρχουν δείγματα επιθετικής συμπεριφοράς από πολύ μικρή ηλικία. Η επιθετικότητα σ’ ένα παιδί  κορυφώνεται στα δύο με τρία χρόνια μέσα στο πλαίσιο της αναπτυξιακής του πορείας και είναι κάτι φυσιολογικό καθώς αντικατοπτρίζει την  προσπάθεια του παιδιού να διεκδικήσει την αυτονομία του και την ανεξαρτησία του αλλά και να εκφράσει την δυσαρέσκειά του όταν αισθάνεται ότι δεν καλύπτονται οι ανάγκες του ή το αγνοούν. Οι γονείς δεν πρέπει να ανησυχούν παρά μόνο όταν αυτή η συμπεριφορά παρουσιάζεται συνεχώς στο σπίτι, στην παιδική χαρά  ή στον παιδικό σταθμό ή όταν διαπιστώνουν ότι το παιδί της σχολικής ηλικίας με το παραμικρό επιτίθεται στους άλλους με σκοπό να τους πληγώσει και να τους πονέσει. 

 

Και πως πρέπει να αντιδράσουμε τότε;

 

Είναι πραγματικά ένα κομβικό σημείο.  Ο γονείς θα πρέπει να έχουν στο μυαλό τους ότι δεν βοηθάει να λένε συνέχεια μη. Το παιδί μικρής ηλικίας  ξεπερνάει πολύ εύκολα τα «μη» και τα «όχι» και μπορεί να επαναλάβει την αρνητική συμπεριφορά λειτουργώντας αντιδραστικά και χειριστικά απέναντι στο γονιό προκειμένου να κινεί το ενδιαφέρον του και να δοκιμάσει τα όρια του.  Αυτό που πρέπει να κάνουν οι γονείς είναι να εξηγήσουν στο παιδί ότι δεν πρέπει να χτυπάει επειδή μας πονάει. Αν το κάνει στην επαφή του με έναν άλλο παιδί, ο γονιός θα πρέπει να το απομακρύνει εξηγώντας πάλι γιατί δεν πρέπει να το κάνει, επισημαίνοντας παράλληλα ότι αν θέλει κάτι θα πρέπει να το ζητάει. Πιθανόν να χρειαστεί να το  επαναλάβει αρκετές φορές μέχρι να πάρει το παιδί το μήνυμά όμως σταδιακά θα μάθει να ελέγχει τη συμπεριφορά του.

 

Γενικά καλό είναι ο γονείς:

 

-    να έχουν σταθερή συμπεριφορά βάζοντας όρια στα σημαντικά κι όχι στα επουσιώδη
-      να καλύπτουν τις ανάγκες του παιδιού,
-     να δίνουν  έμφαση στη θετική συμπεριφορά επαινώντας το και ενθαρρύνοντάς το.
Πολλές φορές αυτό το τελευταίο βάζει τέλος στην επιθετική συμπεριφορά γιατί όλα παιδιά κατά βάθος θέλουν να ικανοποιούν του γονείς τους και είναι συνήθως πρόθυμα να εγκαταλείψουν την αρνητική συμπεριφορά όταν εισπράττουν «μπράβο» για τη συμπεριφορά που αρέσει στου γονείς.

Kαι με τα αδερφάκια που μαλλιοτραβιούνται στο σπίτι… 
 

Σ’ αυτό το σημείο θα ήθελα να τονίσω ότι γενικά ένα θέμα που μπορεί να πυροδοτήσει την επιθετικότητα στις μικρές ηλικίες είναι το καινούργιο αδερφάκι.  Η ζήλια του μεγαλύτερου – την οποία συνήθως δεν διαχειρίζονται σωστά οι γονείς - μπορεί να αποτελέσει τη αφορμή ώστε το παιδί να εκφράσει επιθετική συμπεριφορά προς το μικρότερο αδελφάκι του. Κι αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι συνήθως η μητέρα ασχολείται περισσότερο με το μωρό.  Συνήθως το λάθος που κάνουμε όταν αποκτούμε δεύτερο παιδί είναι να αναθέτουμε στους άλλους τη φροντίδα του μεγαλύτερου (στον μπαμπά, στη γιαγιά, στην νταντά) ενώ το παιδί έχει ανάγκη την ενασχόληση της μητέρας του που νιώθει ότι έχει χάσει εξαιτίας του νέου  επισκέπτη δηλαδή του μωρού.  Επίσης όταν πάει να πλησιάσει το αδερφάκι να μην το αποθαρρύνουμε με παρατηρήσεις αλλά να το επιβραβεύουμε άμεσα και συχνά κάθε φορά που του δείχνει στοργική συμπεριφορά .
Τώρα σε ότι αφορά τα μεγαλύτερα παιδιά, όταν δυο αδέρφια τσακώνονται και χτυπούν το ένα το άλλο, αρχικά τα αφήνουμε να επιλύουν μόνα τους τις διαφορές τους. Αν η σύγκρουση είναι έντονη και οι φωνές και τα κλάματα συχνά, τα χωρίζουμε, αποφεύγοντας όμως να πάρουμε το μέρος του ενός ή του άλλου, Μια καλή πρόταση είναι να οδηγήσουμε το καθένα στο δωμάτιό του να ηρεμήσουν και να σκεφτούν.  Φυσικά περνάμε το μήνυμα ρητά και απόλυτα ότι δεν επιτρέπετε καμιάς μορφής βίας στο σπίτι. Δεν είναι δυνατόν να αφήνουμε τα παιδιά να χτυπιούνται μέσα στο σπίτι και όμως να απαιτούμε να μην κάνουν το ίδιο έξω από αυτό...

Ο ρόλος των γονιών είναι σημαντικός στην πρόληψη της επιθετικότητας;

 

Το παράδειγμα των γονιών είναι σημαντικό από πολύ νωρίς. Από τη στιγμή της γέννησης θα έλεγα.  Το πώς εκφράζεται και πως λειτουργεί ένα ζευγάρι και γενικά οι εντάσεις , οι φωνές και οι καβγάδες μέσα στο σπίτι μπορεί να ενισχύσουν μια επιθετική συμπεριφορά στο παιδί. Επίσης γονείς αυταρχικοί, πιεστικοί, υπερπροστατευτικοί και με υπερβολικές προσδοκίες μπορεί να ενισχύσουν την αρνητική συμπεριφορά στα παιδιά τους και ως εκ τούτου και την επιθετικότητα σε κάθε περίπτωση για διαφορετικούς λόγους.  Ένας αυταρχικός γονιός για παράδειγμα βάζει στενά όρια για λόγους εξουσίας. Το ίδιο κάνει κι ένας  υπερπροστατευτικός γονιός λόγω φόβου. Και στις δύο περιπτώσεις όμως το παιδί νιώθει ότι καταπιέζεται πράγμα που ενισχύει την αντιδραστικότητά του . 

Τι άλλο μπορεί να ενισχύσει την επιθετική συμπεριφορά στα παιδιά;

 

Η πολύωρη ενασχόληση με εκπομπές και ηλεκτρονικά παιχνίδια αμφιβόλου περιεχομένου εξοικειώνουν το παιδί με τη βία, αφού μέσα από αυτά παίρνει το μήνυμα ότι με τη βία λύνει κανείς τις διαφορές του. Γι αυτό είναι σημαντικό να ελέγχουμε τι  βλέπει το παιδί, ενώ καλό θα ήταν οι γονείς κυρίως παιδιών προσχολικής ηλικίας να βλέπουν τηλεόραση μαζί με το παιδί ώστε να του εξηγούν αυτά που χρειάζεται.

Υπάρχουν παιδιά που έχουν τάση να είναι πιο επιθετικά ακόμα κι αν έχουν μεγαλώσει σε ένα ιδανικό περιβάλλον;

 

Ιδανικό περιβάλλον δεν ξέρω αν υπάρχει.. Αν εννοούμε  γονείς που είναι κοντά στα παιδιά τους, ασχολούνται με αυτά και έχουν σαφή οριοθέτηση και καλή επικοινωνία, θα έλεγα ότι σ’ αυτές τις περιπτώσεις δεν υπάρχει λόγος το παιδί να εκφράσει την αντίρρηση του με επιθετικότητα.
Πολλές φορές πάντως  η επιθετικότητα μπορεί να οφείλεται σε ανωριμότητα του παιδιού, σε αδεξιότητα ή  ακόμα και σε ΔΕΠ.-Υ (Διαταραχή ελειμματικής προσοχής και υπερκινητικότας ) ή σε διαταρχή της συμπεριφοράς ,  προβλήματα που το εμποδίζουν να αναπτύξει τις σωστές κοινωνικές δεξιότητες με τα συνομήλικα παιδιά. Συχνά λοιπόν τα επιθετικά παιδιά μπορεί να είναι παρεξηγημένα παιδιά.  Γενικά πάντως γνωρίζουμε ότι τα αγόρια έχουν πιο συχνή έκφραση της επιθετικής συμπεριφοράς κυρίως μέσα από τη σωματική βία. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι και  τα κορίτσια καταφεύγουν στην λεκτική βία.  Δεν είναι όμως μόνο θέμα φύλου είναι και ανατροφής. Ο τρόπος που μεγαλώνουν οι γονείς τα αγόρια είναι διαφορετικός, κι αυτό το επιβεβαιώνουν και έρευνες αφού τα ενθαρρύνουν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους.  Ιδιαίτερα ο πατέρας συχνά περνά το μήνυμα στο αγόρι ότι για να κυριαρχήσει θα πρέπει να παλέψει, ακόμα κι αν αυτό κάποιες φορές σημαίνει ότι θα πρέπει να απαντήσει στη βία με βία.

Πράγματι είναι συχνό φαινόμενο οι  γονείς αγοριών όταν ακούν το παιδί τους να λέει «με χτύπησε»  ν’ απαντούν «χτύπα κι εσύ»! Ποιος είναι όμως ο σωστός χειρισμός; 

 

Πρώτα απ’ όλα θα πρέπει να ρωτήσει τι έχει συμβεί και να βεβαιωθεί κατά πόσο φταίει το παιδί του ή όχι. Επίσης είναι σημαντικό να ρωτήσει  το παιδί πως ένιωσε και πως αντέδρασε  (συνήθως το ξεχνάμε αυτό το κομμάτι).  Στη συνέχεια θα πρέπει  να περάσει στο παιδί του το μήνυμα ότι θα πρέπει να μάθει να λύνει μόνο του τις διαφορές ενθαρρύνοντας το να υιοθετήσει κάποιες συγκεκριμένες τακτικές, όπως να δείχνει δυνατό όταν το ενοχλούν χρησιμοποιώντας δυναμικές εκφράσεις του στυλ «άσε με ήσυχο», «μη με πειράζεις»   και τέλος να ενημερώσει τη δασκάλα.  Ο γονιός δηλαδή θα πρέπει να θωρακίσει το παιδί του ώστε να μπορεί να διαχειριστεί αποτελεσματικά μόνο του τα επιθετικά παιδιά που πάντα υπάρχουν σε μία τάξη. Το πιο σημαντικό απ’ όλα είναι να μην αποκτήσει το παιδί τη νοοτροπία θύματος.  Το «χτύπα και εσύ»  πρέπει να αποτελεί την τελευταία επιλογή.

Και πως ακριβώς μπορούμε να «δυναμώσουμε» ένα παιδί;

 

Με το να ενισχύσουμε την εμπιστοσύνη στον εαυτό του, να του δίνουμε περισσότερες  πρωτοβουλίες, να το ενθαρρύνουμε, να καλύπτουμε τις συναισθηματικές του ανάγκες, να ακούμε προσεχτικά τι έχει να μας πει. Επίσης να φροντίζουμε να το φέρνουμε συχνά σε επαφή με συνομήλικα παιδιά.  Όσο πιο συχνά έρχεται σε επαφή με παιδιά τόσο πιο γρήγορα θα καλλιεργήσει τις κοινωνικές δεξιότητες που χρειάζεται όχι μόνο για να μάθει να παίζει  αλλά και να ενταχθεί στην ομάδα αρμονικά αλλά και να μπορεί να αντιδράσει αποτελεσματικά στο πείραγμα που είναι αναπόσπαστο κομμάτι στο παιχνίδι  των παιδιών. 

Οι γονείς δηλαδή δεν θα πρέπει να επεμβαίνουν όταν υπάρχει ένα περιστατικό βίας στο σχολείο;

 

Αυτή είναι η τελευταία λύση. Δεν θα πρέπει να είναι ποτέ η πρώτη μας επιλογή. Σαφώς όταν υπάρχουν συστηματικά επεισόδια βίας  στο σχολείο θα πρέπει να μιλήσουμε με τον εκπαιδευτικό και ίσως με το διευθυντή ή το σύλλογο γονέων ανάλογα με την σοβαρότητα  .  Αποφεύγουμε να κάνουμε εμείς παρατήρηση στο άλλο παιδί ή να κάνουμε παράπονα στους γονείς του. Αφήνουμε το σχολείο να το χειριστεί. Επίσης το πρόβλημα δεν λύνεται απαραίτητα με την αλλαγή σχολείου, γιατί δεν εξασφαλίζεται ότι το παιδί θα λειτουργήσει αποτελεσματικά σε άλλο χώρο. Εξάλλου σε κάθε τάξη υπάρχουν κάποια επιθετικά παιδιά.   Πρώτα απ’ όλα θα πρέπει να εστιάσουμε στο πως θα μάθει το παιδί να τα αντιμετωπίζει μόνο του χωρίς απαραίτητα  να χρειάζεται να απαντήσει με βία αλλά και χωρίς να φάει ξύλο.  Αν όμως ένα παιδί πέφτει συνέχεια θύμα βίας θα πρέπει να μιλήσουμε στον εκπαιδευτικό για να σταματήσει αυτή η κατάσταση  και με τη συνεργασία του να ζητηθεί αμέσως η βοήθεια από ειδικό, ο οποίος θα δουλέψει με την οικογένεια ή και το παιδί .

Κι αν το παιδί είναι το θύτης, τι κάνουμε; 

 

Η αλήθεια είναι ότι συνήθως στον ειδικό  καταφεύγουν οι γονείς με παιδιά θύματα. Έρχονται όμως και εκείνοι που τα παιδιά τους είναι επιθετικά όταν το σχολείο τους έχει πιέσει να απευθυνθούν στον ειδικό λόγω συχνών επεισοδίων επιθετικότητας.  Ευτυχώς οι εκπαιδευτικοί είναι συνήθως καλά ενημερωμένοι και μπορούν να εντοπίσουν πότε ένα  παιδί χρειάζεται βοήθεια , όμως δεν έχουν επαρκείς γνώσεις διαχείρισης περιστατικών βίας . Στην πραγματικότητα κάθε γονιός που βλέπει ότι το παιδί του επιλέγει συστηματικά την επίθεση για να λύσει τις διαφορές του και να διεκδικήσει αυτό που θέλει θα πρέπει να αναλογιστεί σε πρώτη φάση τι φταίει  και τι θα μπορούσε ν’ αλλάξει ο ίδιος. Αν όμως η επιθετική συμπεριφορά του παιδιού επιμένει καλό είναι να απευθυνθεί στον ειδικό.

Υπάρχει δηλαδή αντιμετώπιση  για την επιθετικότητα; Πως ακριβώς γίνεται;

 

Σε πρώτη φάση απευθύνονται οι γονείς και μετά αξιολογείται το παιδί. Θα πρέπει όμως να τονίσω ότι πολλές φορές η συμπεριφορά του παιδιού μπορεί να αλλάξει αν δουλέψουμε με τους γονείς. Πολύ συχνά, όταν αλλάζουν συμπεριφορά  στους γονείς αλλάζει και το παιδί. Σε σοβαρές περιπτώσεις  που η επιθετικότητα επιμένει μπορεί να γίνει θεραπεία στο παιδί ή  με τη μορφή του παιχνιδιού κλπ. κατά τη διάρκεια της οποίας μαθαίνει να εκφράζει το θυμό του με πιο υγιείς τρόπους.  Γενικά όσο πιο γρήγορα εντοπιστεί και αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της επιθετικότητας σε ένα παιδί τόσο το καλύτερο. Σε ένα παιδί μικρής ηλικίας και μία μόνο επίσκεψη στον ειδικό μπορεί να κάνει τη διαφορά αλλάζοντας την κατάσταση. Αν όμως η επιθετική συμπεριφορά έχει εδραιωθεί για χρόνια, χρειάζεται πιο συστηματική προσέγγιση

 

Πηγή: Ειδική Διαπαιδαγώγηση